Değiştirdiğimiz cep telefonları, tabletler ya da diğer cihazlar 2020 yılında 74 milyon ton çöp olarak karşımıza çıkacağı tahmin ediliyor. Peki insan sağlığını da tehdit eden elektronik atıkların önüne nasıl geçilebilir'Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, dizüstü bilgisayarların, telefonların ve tabletlerin her yıl yeni modelleri piyasaya çıkıyor. Peki eskilerine ne olduğunu hiç düşündük mü? Cevabı basit: Çöp.
Milyonlarca ton elektronik atık
Birleşmiş Milletler Üniversitesi'nin Küresel E-Atık İzleme araştırmasına göre 2019 yılında toplam 53,6 milyon metrik ton elektronik atık üretildi. Rekor sayıdaki bu miktarın, 2020 sonu verileri hesaplandığında 74 milyon ton olarak karşımıza çıkması bekleniyor.
Ancak elektronik atıklar özelinde en önemli konu bu atıkların yeryüzünde kapladığı hacimler değil elbette. Elektronik atıklar sağlık açısından da tehlike yaratabiliyor. Çünkü çoğunda genellikle civa ya da kloroflorokarbon gibi atmosfere sızabilen toksik kimyasallar var.
Elektronik atık sorununun önlenmesi için bilinen en büyük önlem geri dönüşüm. Bu konuda farkındalık gün geçtikçe artsa da veriler atıkların çok azının geri dönüştüğünü gösteriyor.
Londra merkezli bağımsız bir araştırma kuruluşu olan Uluslararası Çevre ve Kalkınma Enstitüsü'nde (IIED) çalışan Laura Kelly, "Tüketicilere sorulduğunda 'Evet, geri dönüşümden yanayım ve geri dönüşüm yapıyorum' diyorlar. Ancak gerçek davranışlara baktığınızda durum yüzdelerle uyuşmuyor" yorumunu yapıyor.
Sorumluluğu tüketiciden üreticiye kaydırmak
Uzmanlar, tüketiciye bağlı bir geri dönüşümün yeterli olmadığı kanaatinde. Bu nedenle şirketlere, iş modelinde radikal revizyon yapma çağrısında bulunuyorlar. UNU Sürdürülebilir Döngüler Programı Direktörü Ruediger Kuehr, "Geri dönüşüm için mümkün olduğunca inovasyona ihtiyaç var" diyor. Elektronik üreticisi firmaların mümkün oldukça geri dönüşüme teşvik edilmesi gerektiini düşünen Kuehr'e göre, son teknolojiyi satın almak ve ona sahip olmak yerine, insanlar cihazları kiralama yoluna gitmeli; üreticilerse iş modellerini daha fazla hizmet sağlama üzerine yoğunlaştırmalı.
Resmi veriler de 2019'da elektronik atıkların yalnızca yüzde 17,4'ünün (9,3 milyon ton) dönüştürüldüğünü ortaya koyuyor.
Canon örneği
Elektronik ürünlerin üretiminde kullanılan teknoloji de atık sürdürülebilir geri dönüşümün önünde bir engel. Bu ürünleri parçalamanın zor olduğunu belirten uzmanlara göre, kiralama bu noktada daha sürdürülebilir bir seçenek olabilir.
Örneğin, Japon elektronik şirketi Canon, Avrupa'da büyük ofis yazıcılarını kiralama planı oluşturdu. Yani şirketin Canon ile kira sözleşmesi sona erdiğinde, Canon kullanılmış yazıcıyı geri alıyor; bir sonraki müşteri için yeniliyor veya artık çalışır durumda değilse Almanya, Giessen'deki tesisine gönderiyor. Ürün burada parçalara ayrılıyor ve parçalar daha sonra diğer makinelerin onarımında yeniden kullanılıyor.
Canon sürdürülebilirlik yöneticisi Andy Tomkins'e göre bu, şirketin malzemelerin ağırlıkça yüzde 80'ini geri kazanmasını sağlıyor.
Kuehr'e göre bu iyi bir geri dönüşüm örneği. Hewlett-Packard ve Xerox gibi firmalar da benzer girişimlerde bulundu.
Üretmek ya da geri dönüştürmek
Tompkins'e göre Canon'un motivasyonunun kaynağı yalnızca çevresel kaygılar değil. Tompkins, makinelerin boyutu ve ilgili malzemelerin hacmi göz önüne alındığında, "bunu yapmak ekonomik açıdan da mantıklı" görüşünü dile getiriyor.
Ancak Tompkins, ofis için geliştirilen çözümlerin genel tüketici için de yapılabileceğini düşünüyor. Ancak tüketiciler buna hazır olsa bile başka faktörler de etkili. Şu anda birçok özel müşteri "bir ürüne sahip olmak" istiyor. Dahası, "yeni" olana sahip olmak istiyor.
Uzmanların işaret ettiği bir diğer nokta da üretim hattında yapılması gereken değişiklik. Ancak bu yapılsa bile geri dönüşüme girebilecek materyallerin bir sınırı var.
Ekonomik Büyüme Teorisini Biyofizik Perspektifinden Yeniden Düşünmek adlı kitabın yazarı Blair Fix'e göre her şey doğada çözülebilse de hiçbir şey tamamen geri dönüşebilir değil. Fix "Her zaman malzemeye ihtiyacımız olacak. Ama şu anda petrolden plastik üretmek, geri dönüştürmeye nazaran çok daha ucuz" diyor.
Doug Johnson