Gıda ambalajlarında 68 farklı ‘sonsuz kimyasal’ tehlikesi

İsviçre merkezli Gıda Ambalaj Forumu Vakfı‘ndan çevre bilimciler, plastikten kağıda, kaplı metalden diğer pek çok ambalaj türüne kadar geniş bir yelpazede, sağlık için potansiyel riskler taşıyan 68 farklı Per- ve Polifloroalkil (PFAS) maddesi tespit etti.

Sonsuz kimyasallar olarak da bilinen bu maddeler, uzun yıllardır özellikle yapışmaz mutfak gereçlerinde, suyu iten giysilerde, lekeyi reddeden kumaşlarda, güzellik ürünlerinde ve yangın söndürme köpüklerinde kullanılıyor. Ancak en yaygın kullanım alanlarından biri de gıda ambalajları. Araştırmaya göre, insan eliyle üretilen bu kimyasal bileşiklerin sayısı 12 bini aşıyor.

PFAS maddeleri, “sonsuz kimyasallar” olarak da anılan yapısıyla çevre ve insan sağlığı için ciddi endişelere neden oluyor. Çalışmanın eş yazarı ve Gıda Ambalaj Forumu’nda kıdemli bilimsel görevli olan Birgit Geueke‘nin New Scientist‘e aktardığına göre, binlerce çeşidi bulunan bu kimyasallar hakkında daha fazla bilgi edinmek ve gıda ambalajlarındaki varlıklarını belgelemek araştırmanın temel amaçları arasında.

PFAS’ların özgün kimyası günlük yaşamın pek çok alanında kolaylık sağlasa da, moleküler özellikleri onlara zararlı nitelikler de kazandırıyor. Bu kimyasalların kalıcılığı ve çevredeki yaygın varlığı, gıda ve içme suyunda kirleticiler olarak bulunmaları sebebiyle alarmlara neden oluyor. İnsan ve yaban hayatında bile bu maddelere rastlanıyor ve bazı PFAS’ların maruziyeti, kanser, tiroid hastalıkları, aşılara karşı düşük yanıt gibi bir dizi olumsuz sağlık sonucuyla bağlantılı.

Araştırmanın bulguları, FCCmigex veritabanında gıda ambalajlarındaki bilinen PFAS maddeleri üzerine yapılan derlemeler sonucunda elde edildi ve toplamda 68 PFAS bileşiği tespit edildi. Bunların 61’inin gıda ambalajlarında kullanımı daha önce yasaklanmıştı. Ancak, bu kimyasalların ambalajlarda nasıl ve neden yer aldığına dair net bir kanıt sunulamadı.

Araştırma ekibi, gıda ambalajlarındaki PFAS maddelerini incelemek için ToxPi adı verilen bir analiz yöntemini kullandı. Bu yöntemle, gıda ambalajlarında bulunan PFAS maddelerinin yaklaşık yarısının (yüzde 57’sinin) sağlığa zararlı olabileceğini gösteren bilimsel verilere sahip olduğunu belirlediler.

Ancak, test edilen PFAS maddeleri arasında pek çok sağlık sorununa yol açabilecekleri belirlenmiş olsa da, bu kimyasallarla ilgili hâlâ eksik olan bilgi ve veriler var. Bu eksiklikler, PFAS maddelerinin gıda ile temas eden malzemelerde, özellikle de gıda ambalajlarında kullanımının uluslararası düzeyde kısıtlanması gerektiğini savunan önerileri daha da güçlendiriyor.

Gündelik hayatımızda sıkça karşılaştığımız ve pek çoğumuzun varlığından bile haberdar olmadığı “sonsuz kimyasallar”, aslında Per- ve Polifloroalkil Maddeler (PFAS) olarak bilinen geniş bir kimyasal ailenin üyeleri. Bu adlandırma, bu kimyasalların çevrede ayrışmalarının son derece uzun sürmesi, bazı durumlarda yüzlerce yıl hatta daha fazla kalabilir olmaları nedeniyle kullanılıyor. Bu uzun ömürlülük özelliği, “sonsuz” olarak nitelendirilmelerinin temel sebebi.

“Sonsuz kimyasallar”, yapışmaz mutfak gereçleri, su geçirmez giysiler, leke tutmaz kumaşlar, kozmetik ürünler ve yangın söndürme köpükleri gibi çok çeşitli ürünlerde kullanılan türde kimyasallar. Ayrıca gıda ambalajlarında da bulunabilirler, bu da onların gıdalara geçme ve insanlar tarafından tüketilme riskini artırır. Bu maddelerin çekiciliği, mükemmel su ve yağ itici özelliklerinden kaynaklanır, bu da onları modern yaşamın birçok alanında yaygın kullanılmasına neden olur.

Yapılan araştırmalar, bu kimyasalların insan vücudunda birikebileceğini ve kanser, tiroid hastalıkları, aşıların etkinliğinde azalma ve yüksek kolesterol gibi çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini ortaya koyuyor. Ayrıca, su kaynaklarımızı ve dolayısıyla içme suyumuzu kirletebilecekleri için çevresel bir tehdit de oluşturuyorlar.

PFAS’lar, genellikle “sonsuz kimyasallar” olarak bilinen en yaygın kimyasal grubudur, ancak bu tanımlamaya giren başka kimyasallar da var. PFAS dışında, bu kategoriye giren başka örnekler de bulunmakla birlikte, PFAS’lar bu grubun en çok bilinen ve üzerinde durulan üyeleridir.

Diğer potansiyel sonsuz kimyasallar arasında PCB’ler (Poliklorlu Bifeniller) ve DDT (Dikloro-Difenil-Trikloroetan) gibi bazı eski pestisitler yer alıyor. PCB’ler, bir zamanlar soğutucu sıvılar, plastikler ve eski elektrik ekipmanlarında kullanılmıştır, ancak kanserojen oldukları ve çevrede uzun süre kalıcı oldukları için birçok ülkede yasaklandı. DDT ise önceden sıkça kullanılan bir böcek öldürücüydü ve yine çevresel kalıcılığı ve potansiyel sağlık riskleri nedeniyle birçok yerde kullanımı durduruldu.