Amazon ormanlarında yaşayan "çevre kahramanı" kimdir?

Ekvador'daki Amazon ormanlarında yaşayan yerli halkın liderlerinden Nemonte Nenquimo, taban hareketlerinin önemini öne çıkaran Goldman Çevre Ödülü'nü bu yıl kazanan altı kişiden biri oldu ve "Çevre Kahramanı" ilan edildi.

Nemonte Nenquimo 2 bin kilometrekarelik bir yağmur ormanı alanını, petrol çıkarılmasını engelleyerek koruduğu için bu ödüle layık görüldü.

Nenquimo ve mensup olduğu yerli Waorani halkı Ekvador hükümetinin, kendilerinin yaşam alanı olan yağmur ormanlarını satışa çıkarma kararını mahkemeye götürdü.

2019 yılında mahkemeyi kazanmak suretiyle yerli halkların haklarının korunması bakımından da bir hukuki emsal oluşturmuş oldular.

Küresel Goldman Çevre ödülüne bu yıl Ekvadorlu yerli lider Nenquimo'yla birlikte, Gana, Fransa, Miyanmar, Bahama adaları ve Meksika'dan hareketler paylaştı.

Waoraniler: Dış dünya ile ilk kez 1958'de tanışan halk

Nemonte Nenquimo'nun da mensubu olduğu Waorani halkı ya da kabilesi bugün 5 bin kişilik bir nüfusa sahip.

Geleneksel avcılık toplayıcılık faaliyetleriyle geçinen bu halk yağmur ormanları içinde oluşturdukları küçük kabile yerleşimleri halinde yaşamlarını sürdürüyorlar.

Dış dünya ile ilk kez 1958 yılında Amerikalı misyonerlerin bölgeye gelişiyle tanıştılar.

Waorani yurdunu oluşturan topraklar aynı zamanda dünyanın en zengin biyoçeşitlilik barındıran ekosistemlerinden biri olan Yasuni Ulusal Parkı sınırları içerisinde.

Waorani'lerin yüzde 80'i bugün atalarının yaşadığı toprakların yalnızca onda biri büyüklüğünde bir alanda yaşıyor.

Nemonte Nenquimo için çevreyi korumak bir tercihten çok devraldığı bir mirasın sürdürülmesi anlamına geliyordu.

BBC'ye verdiği mülakatta "Waorani halkı binlerce yıldır topraklarının ve kültürlerinin koruyucusu, savunucusu olageldi" diyor.

Nenquimo çocukluğunda yaşlıların, Waoranilerin 1950'lerde misyonerler gelmeden önce nasıl yaşadıklarını anlatan hikayelerini dinlemeye bayıldığını söylüyor.

"Dedem liderdi ve topraklarımızı yabancıların işgallerinden korudu. Elinde bildiğiniz mızrak ile işgalcilerin karşısına dikilerek savunmaya öncülük etti" diyor.

Nenquimo beş yaşından itibaren yaşlılar tarafından lider olmaya teşvik edildiğini de anlatıyor.

"Tarihsel olarak kararları veren Waorani kadınlarıdır, erkekler ise savaşa gider" diyor ve ekliyor:

"Waorani kadınları erkeklere sözünü dinletirdi. Ta ki evanjelik misyonerlerle karşılaşıncaya kadar. Misyonerler tanrının önce Adem'i yarattığını, Havva'nın daha sonra onun kaburgasından yaratıldığını anlatmaya başlayınca kadınların rolüyle ilgili kafa karışıklığı başladı.

Fakat Nenquimo kadınların Waorani toplumunda hala kilit rollerini sürdürdüklerini söylüyor. "Karar vermeye gelince kadınlar sözünü hiç saklamaz ve herkes dinler" diyor.

Nemonte Nenquimo Pastaza bölgesinde yaşayan Waorani'lerin ilk kadın başkanı fakat Waoraniler arasında çok sayıda kadın lider olduğunu ve kendisine topraklarını petrol arama çalışmalarından kurtarmakta kılavuzluk edenin de onlar olduğunu vurguluyor.

Nenquimo yağmur ormanlarının el değmemiş bir bölgesinde büyümüş ama çocukken babasıyla birlikte halalarını ziyarete gittiklerinde hayatında ilk kez petrol kuyularını görmüş.

"Oraya gitmek için önce kanoyla seyahat ettik, sonra 19 saat yürüdük. Kuyulara uzak olmamıza rağmen, oradan çıkan gürültü hala kulaklarımda. 12 yaşındaydım ve petrol kuyusundan çıkan alevler ve dumanları görmek beni çok etkiledi" diyor.

Fakat onu şok eden sadece bu kuyuların çevreye verdiği zarar değil aynı zamanda yakındaki Waorani yerleşimlerinde yaşayan aileler üzerindeki etkisi olmuş.

"Halam bana orada hayatın iyi gitmediğini, bütün oğullarının petrol kuyularında çalıştığını ve kazandıkları parayı içkiye yatırdıklarını anlattı. Bu yüzden hırçınlaşıyorlar, eşlerini dövüyorlardı" diye hatırlıyor.

"İnsanlar orada o gürültünün içinde nasıl yaşayabiliyor bilmiyorum. Benim yaşadığım yere hiç benzemiyor. Biz geceleri yıldızları görüyor ve sadece hayvanların sesini duyuyoruz" diyor.

Neredeyse bu anlattıklarından 20 yıl kadar sonra Ekvador hükümeti 40 bin kilometrekareden fazla Amazon yağmur ormanı alanında 16 yeni petrol kuyusu için ihale açtığını açıkladı ve Nenquimo halkının bu kararlara direnişine liderlik etti.

Artık 30lu yaşlarının başında olan Nenquimo yalnızca Pastaza bölgesinde yaşayan Waoranilerin lideri değil aynı zamanda yerli halkların oluşturduğu yerli hakları ve kültürünü koruma amaçlı Ceibo İttifakı'nın da kurucularından biriydi.

"Ormanlarımız satılık değil" sloganıyla dijital platformlarda bir kampanya başlattı ve dünyanın dört bir yanından Ekvador hükümetinin ihale kararına karşı çıkan 400 bin kişinin imzalı desteğini aldı.

Nenquimo bununla yetinmeyip Ekvador hükümetine bizzat dava açtı.

Hükümetin çok büyük bir kısmı Waorani halkının yaşam alanı olan bu toprakları satmak için ihale açarken Waorani halkının onayını almadığını bu nedenle bu ihalenin yasadışı olduğunu söyledi.

2019 yılının Nisan ayında mahkeme Waorani halkı lehine karar verdi.

Karar sadece petrol kuyularına açılması düşünülen toprakları korumakla kalmıyor aynı zamanda hükümetin gelecekte herhangi bir toprağı satışa çıkarmadan önce orada yaşayan halkların onayını alması gerektiğini de kayda geçiriyor.

Bu bakımdan emsal teşkil eden karar dünyanın her yerinde çevre koruma mücadelesi yürüten gruplar tarafından sevinçle karşılandı ve aynı zamanda yerli halkların büyük şirketler ve hükümetlere karşı zafer kazandığı nadir durumlardan biri olarak tarihteki yerini aldı.

Waoraniler lehine karar veren mahkeme aynı zamanda Ekvador parlamentosundan hükümetin toprak satışları için önceden izin alma zorunluluğunu yasayla düzenlemesini de istedi.

Fakat bu ayın başlarında yerli liderler bu konudaki yasa tasarısının yerli halkın temsilcilerine hiç danışılmadan hazırlandığını söyledi.

Kaynak: BBC News