Akdeniz’de Tropik Geceler Artıyor

İklim değişikliği nedeniyle Akdeniz Bölgesi’nde yaşanan tropik gecelerin sayısında belirgin bir artış yaşanıyor. 1950 ile 2022 yılları arasındaki 73 yıllık süreci değerlendiren yeni bir çalışmaya göre, ortalama tropikal gece sayısı neredeyse iki katına çıktı. Tropikal sıcaklıkların süresi uzadı; başlangıç tarihleri erkene, bitiş tarihleri ise daha geçe kaydı.

Tüm Akdeniz Bölgesi’ni etkileyen bu artış, kıyı bölgelerinde ve kentsel alanlarda daha belirgin şekilde gözleniyor ve hem bölgedeki insanların hem de ekosistemlerin sağlığı üzerinde ciddi etkiler yaratıyor. Karşı karşıya olunan durumun temel sebebi ise insan kaynaklı iklim değişikliği. Deniz yüzey sıcaklıklarındaki artış ve kentsel ısı adaları etkisi ise, sıcaklıkların nerede daha çok hissedildiğinde belirleyici oluyor.

Önümüzdeki yıllarda daha da artması beklenen sıcaklıkların toplum sağlığı, tarım, turizm ve enerji tüketimi üzerinde önemli etkileri olması muhtemel. Olumsuz etkileri azaltmak, iklim değişikliğine uyum konusunda iyi planlanmış politikaları devreye sokmayı gerektiriyor.

Akdeniz Bölgesi, iklim değişikliğinin sıcaklık üzerindeki dramatik etkilerini en yoğun hisseden bölgelerden biri; bilimsel verilere göre küresel ortalamadan %20 daha hızlı ısınıyor.

Prof. Dr. Ecmel Erlat ile birlikte yayınladığımız bu yeni çalışma ise, bölgedeki sıcaklıkların son yıllarda giderek arttığını ve bu artışın özellikle gece sıcaklıklarında kendini gösterdiğini ortaya koyuyor. 

1950-2022 yılları arasında, gece sıcaklığının 20°C’nin altına düşmediği ‘tropikal gecelerin’ özelliklerinde meydana gelen uzun vadeli değişimleri ve eğilimleri analiz eden çalışma, tropik gecelerin hem sayısında hem de mevsim uzunluğunda önemli artışlar yaşandığını gösteriyor.

Bulgularımıza göre bu 73 yıllık zaman diliminde, Akdeniz’de yaşanan tropikal gecelerin ortalama sayısı %93 oranında arttı. Bu, her yıl ortalama 18 gün daha fazla tropikal gece yaşandığı anlamına geliyor. 

Araştırmada kullanılan tropikal gece indeksleri, tropikal gecelerin sıklığının yanı sıra şiddetinin de arttığını ortaya koyuyor. İndekslere göre, tropikal gecelerde kaydedilen en yüksek sıcaklıklarda ve tropikal gecelerin süresinde de artış yaşanıyor.

Çalışma, tropikal gecelerin ortalama uzunluğunun %45 oranında arttığını, dolayısıyla bir tropikal gecenin ortalama 4,5 saat daha uzun sürdüğünü ortaya koyuyor.

Tropikal gecelerin yaşandığı dönemler de giderek uzuyor; başlangıç tarihleri ortalama 10 gün erkene gelmişken, bitiş tarihleri ise 12 gün daha geçe kaymış durumda. Kısacası, artık Akdeniz’in birçok bölgesinde yaz boyunca tropikal geceler yaşanıyor. Bu artış, tüm Akdeniz havzasında gözlenmekle birlikte, kıyı şeritlerinde ve kentsel alanlarda daha belirgin.

Özellikle deniz yüzey sıcaklıklarındaki artış ve kentsel ısı adası etkisi, bu bölgeleri tropikal gecelere karşı daha savunmasız hale getiriyor. Deniz yüzeyindeki ısınma, kıyı bölgelerinde daha yüksek sıcaklıklara yol açarken, kentsel alanlarda bulunan binalar ve asfalt gibi unsurlar ısıyı hapsederek sıcaklığın artmasına neden oluyor.

Küresel ısınmanın ve iklim değişikliğinin somut bir göstergesi olan bu durum, insan sağlığından tarımsal üretime, enerji tüketiminden ekosistemlerin dengesine kadar pek çok alanda ciddi sonuçlar doğuruyor.

Tropikal geceler, özellikle insan sağlığı açısından risk oluşturabiliyor. Sıcaklık dalgaları ve aşırı sıcaklık olayları, uyku problemlerine, dehidrasyona, kalp-damar hastalıklarına ve solunum problemlerine yol açabiliyor ve ölüm riskini artırabiliyor. Tropikal gecelerin artması, ayrıca yetersiz gece dinlenmesi anlamına geliyor ve farklı hastalıkların ortaya çıkmasına da neden olabiliyor.

Aşırı sıcaklıklar, tarımsal üretime de zarar verebiliyor, verimin düşmesine ve gıda güvenliğinin tehlikeye girmesine sebep olabiliyor. Bitkilerin gece solunum hızları, minimum hava sıcaklıklarıyla düzenleniyor. Dolayısıyla, gece sıcaklıklarının yüksek seyretmesi, biyokütle birikimine neden olarak mahsul verimini azaltabiliyor. Örneğin, yüksek gece sıcaklıkları, soya fasulyesinde protein ve yağ birikimini etkileyebilir. Buğday gibi önemli tarımsal ürünlerde ise tane dolum döneminde yaşanan kısa süreli yüksek gece sıcaklıkları, ciddi verim kayıplarına yol açabilir.

Akdeniz bölgesindeki tropik gecelerin artışı, ekosistemler üzerinde de önemli etkiler yaratıyor. Gelişmekte olan bu yeni durum, hem bitki ve hayvan türlerinin dağılımının değişmesine hem de üreme ve göç modellerinde kaymalar yaşanmasına neden olabilir. Bunların sonucunda biyoçeşitlilikte azalmalar görülebilir. Doğal dengenin bozulması, besin zincirlerini ve insanların da dahil olduğu ekosistem hizmetlerini olumsuz etkileyerek, ekolojik sağlığın ve istikrarın korunması için kritik öneme sahip olan sistemlerin sürdürülebilirliğini tehdit edebilir.

Artan sıcaklıklar nedeniyle turistlerin bölgeyi ziyaret etmeyi tercih etmemesi ve turizm sektörünü olumsuz etkilemesi; enerji talebinde artışa sebep olarak elektrik kesintilerinin veya enerji fiyatlarının artmasına yol açması da olasılıklar arasında. 

Akdeniz’deki tropikal gece artışının arkasında yatan temel neden ise iklim değişikliği. Başta fosil yakıtların yakılması olmak üzere insan kaynaklı faaliyetler, küresel ısınmaya yol açıyor ve bu ısınma da, özellikle Akdeniz gibi hassas bölgelerdeki sıcaklıkları ciddi şekilde etkiliyor.

Küresel ısınmanın yanı sıra, deniz yüzey sıcaklığındaki artış ve kentsel ısı adası etkisi de tropikal gecelerin artmasına katkıda bulunuyor. Deniz yüzey sıcaklıklarının artması, özellikle kıyı bölgelerinde daha yüksek sıcaklıklara neden olurken, kentsel ısı adası nedeniyle şehirler, kırsal alanlara göre daha fazla ısınıyor. 

Tropikal gecelerin artışında iklim değişikliğinin üstlendiği rol nedeniyle bu çalışmada, karşı karşıya olunan sorunun bölgesel olmadığına da dikkat çekiliyor. İklim değişikliği kaynaklı bu sorunlara uyum sağlamak ve olası sonuçlarını hafifletmek, bölge halkı, politika yapıcılar ve uluslararası toplum arasında işbirliğini gerektiriyor.

Araştırma bulguları, Akdeniz’de tropikal gecelerin gelecekte daha da artacağına işaret ediyor. Bu durum, Akdeniz’i yaşanmaz hale getirebilir. Bu nedenle, küresel ısınmanın önlenmesi ve tropikal gecelerin olumsuz etkilerinin azaltılması için acil önlemler alınması gerekiyor.

Bu doğrultuda alınabilecek en önemli önlem, iklim değişikliğiyle etkin olarak mücadele etmek. Bu, seragazı emisyonların azaltılması anlamına geliyor.

Tropikal gecelerin artışındaki bir diğer önemli etmen olan kentsel ısı adası etkisini azaltmak ise sürdürülebilir kentsel planlama gerektiriyor. Bu doğrultuda, yeşil alanların artırılması, binalarda enerji tasarrufu sağlayacak önlemler alınması ve toplu taşımanın teşvik edilmesi gibi adımlar atılabilir.

Mevcut duruma uyum sağlamak ve olumsuz etkilerini hafifletmek için ise erken uyarı sistemleri geliştirilebilir. Böylelikle, sıcaklık dalgaları ve aşırı sıcaklık olayları söz konusu olduğunda halk önceden uyarılabilir. Toplumun tropikal gecelerin riskleri ve bu riskler karşısında alınabilecek önlemler konusunda bilinçlendirilmesi de büyük önem taşıyor.