Akdeniz’de insanlık tarihinden bu yana ilk kez büyük bir değişim yaşanıyor. 1800’lerin sonunda açılan Süveyş Kanalından Akdeniz’e geçen tropik türler, burada popülasyon kurarak, özellikle Doğu Akdeniz’in ekosistemini derinden değiştirdi. Bu değişimle birlikte Akdeniz, tropik bir deniz karakteri kazanmaya başladı.

“Süveyş Kanalının açılmasıyla tropik türler Akdeniz’e geçmeye başladı”

Doğu Akdeniz’de sık sık dalış yaparak bu büyük değişime tanıklık eden Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi İşleme Teknolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Deniz Ayas, Akdeniz’in tropikleşme sürecini anlattı. Doç. Dr. Ayas, Akdeniz’deki büyük değişimin bilimsel literatürde ‘Akdeniz’in tropikleşmesi’ olarak adlandırıldığını söyledi. 1800’lerin sonunda insan etkisiyle Süveyş Kanalının açılmasından sonra oradaki tropik türlerin Akdeniz’e geçmeye başladıklarını belirten Ayas, “Bu, 100 yıldan daha fazladır devam eden bir süreç. Çok sayıda mikroskobik ve makroskobik deniz canlısı, Akdeniz’e Süveyş Kanalı aracılığıyla giriyor. Bunlar içerisinde balık türleri, deniz anaları, deniz kestaneleri, midye türleri gibi kabuklular var” dedi.

“Son 25 yılda hızlandı”

Lessepsiyen türlerin Doğu Akdeniz’e göçünün, son 25 yılda deniz sıcaklığındaki genel artışla birlikte hızlanarak ‘tropikleşme’ prosesini gerçekleştirdiğini ifade eden Ayas, “En büyük faktör Süveyş Kanalının açılması. Ama 1900’lerin başından bugüne baktığımızda sıcaklık ve tuzluluk derecelerinde bir yükselme görüyoruz. Bu, Akdeniz’in hem oşinolojik şartları hem de tür geçişiyle biyoçeşitlilik açısından bir değişimi beraberinde getiriyor. Bu süreç, özellikle genel iklimsel ısınmanın artan aşaması olan 1990’dan itibaren daha hızlı bir şekilde yol alıyor. Ana popülasyondan bazı bireyler Akdeniz’e geçiyorlar, yerleşiyorlar ve popülasyon kuruyorlar. Akdeniz’de artık bu türlerin varlığından bahsedebiliyoruz. Bunlar arasında balon balıkları, aslan balıkları gibi çok bilinen türler var. Bunlar Süveyş Kanalından Akdeniz’e geçmiş, popülasyon kurmuş, burada üremiş ve dağılımını da hala sürdüren türler” diye konuştu.

“Akdeniz’de 8 bin 500’den fazla makroskobik deniz canlısı yaşıyor”

Akdeniz’de tropik türlerle birlikte toplamda 8 bin 500’den fazla makroskobik deniz canlısı yaşadığının altını çizen Ayas, “Tabi bu Akdeniz ekosisteminde bir farklılaşmayı, dönüşümü sağlıyor. Akdeniz’in yerli türleri yerine ya da onlarla birlikte tropik türleri görmeye başlıyoruz. Yeni bir besin piramidi şekillenmeye başlıyor. Bu yeni gelen türler, Akdeniz’in besin piramidinin belli noktalarına giriyor, yani besin zincirini uzatabiliyor; var olan türlerin besinine ortak olarak onların popülasyonlarını daraltabiliyor” ifadelerini kullandı.

Tropik balık türlerinin bir bölümünün şu anda insanlar tarafından tüketildiğini kaydeden Ayas, bir balık pazarında artık çok fazla tropik balık görebildiğine işaret etti. Ayas, “Artık Akdeniz’in türleri de diyebiliriz bunlara, çünkü bu balıklar her zaman burada kalacaklar; popülasyon kurdukları için artık bunlar Akdenizli balıklar. Bazı mercan, barbun, sardalya ve karides türleri aslında tropik denizlerden ülkemiz sularına geldi. Bu balıklar artık Akdenizli oldu. Bu mekanizma 100 yıldır sürdüğü için çok fazla tür geçişi oldu” şeklinde konuştu.

“Ülkemizde en hızlı tropikleşmenin gerçekleştiği yerlerden biri de Mersin körfezi”

Akdeniz’in, 22 ülkeye kıyısı olan Avrupa’nın en büyük denizi olduğunu vurgulayan Ayas, Doğu Akdeniz’in tropikleşmenin en hızlı ve bariz görüldüğü bölge olduğunu söyledi. Bunun, yüzlerce yıl sürecek bir değişim olduğunu ifade eden Ayas, “Akdeniz, özellikle Doğu Akdeniz’de hızlı olarak bir tropik deniz karakteri kazanırken, ülkemizde en hızlı tropikleşmenin gerçekleştiği yerlerden biri de Mersin Körfezi. Mersin Körfezinde, Akdeniz’e geçmiş birçok balık türü ile karides türünün popülasyon kurduğunu ve insanlar tarafından tüketildiğini rahatlıkla söyleyebiliriz” dedi.

“Bir denizin karakter değişimini insanlık tarihi boyunca ilk kez görüyoruz”

Akdeniz’in, dünyada insanın tanık olduğu ilk ve tek karakter değiştiren deniz olduğunun altını çizen Ayas, şunları söyledi: “Bir denizin karakter değişimini insanlık tarihi boyunca ilk kez görüyoruz. Günümüzden milyonlarca yıl önce Akdeniz yokken Tetis Denizi diye bir deniz vardı. Sonra Akdeniz, daha sonra da Karadeniz oluştu. Denizler karakter değiştirebilirler milyonlarca yıl içerisinde. İnsanların var olduğu dönemde gözle görebildiğimiz bir değişim bugün gerçekleşiyor. Bu bir ilk. Akdeniz’in tropik bir deniz kazanmasının gözle görülmesi olayını yaşıyoruz. Deniz biyologları için bu çok heyecan verici bir durum. Dünyada bir denizin değişimi var ve bunu biz gözle görebiliyoruz. Her gün yeni türler geliyor, adapte oluyorlar burada, besin zincirine katılıyorlar, deniz ekosisteminin bir parçası oluyorlar. Akdeniz, Doğu Akdeniz’den başlayarak kendi karakterini değiştiriyor. Bu, insanlar tarafından gözlenebilen bir ilk. Bizler için bir tarih yaşanıyor ve gerçekten heyecan verici bir durum.”zx